ELEKTRONİK PARA- KRİPTO PARA - SANAL PARAYA HUKUKSAL BAKIŞ

SON ZAMANLARDA SIKÇA DUYDUĞUMUZ ELEKTRONİK PARA, KRİPTO PARA, SANAL PARA NEDİR? BUNLARIN HEPİMİZCE BİLİNİP KULLANILAN DEVLET PARASINDAN FARKLARI NELERDİR? Dünya ekonomilerinin küreselleşmesi, ülkeler arasında mal ve para transferinin hızlı ve güvenli gerçekleşmesi ihtiyacı ve özellikle dijitalleşme süreci “elektronik para, dijital para, sanal para, kripto para” gibi isimlerle adlandırılan ve mal ve hizmet değişimlerinde karşılık bedel olarak kullanılan yeni araçların ortaya çıkmasına neden olmuştur Bu değerlerin bir kısmı klasik paranın dijital ortama taşınması halini oluşturmaktayken, özellikle “kripto (sanal) para” olarak adlandırılan karşılık değer, klasik paradan çok farklı özellikler göstermektedir. Klasik paranın devletçe bastırılan, üzerinde değeri yazılı kâğıt veya metalden ödeme aracı, nakittir. Hukuki açıdan bir değişim aracının para olarak tanımlanabilmesi için, en azından mal ve hizmet bedeli karşılığında kullanılması ve devlet otoritesi altında çıkarılması gerekmektedir Türk parasına, özellikle ihracı, ödeme aracı olma özelliği ve korunmasına ilişkin gerek özel hukuk gerekse kamu hukuk alanında birçok kanun, tebliğ ve kararlar çıkarılmıştır. Böylece mal ve hizmet değişim aracı olarak kullanılan ve devlet otoritesi altında basılıp anonimleşen klasik anlamda para, hem hukuk tarafından tanınmakta hem de hukuk düzenine aykırı kullanımları hukuki ve cezai yaptırımlara bağlanmaktadır. Ancak çağımızda ticaret, yatırımlar ve ihtiyaçlar oldukça farklılaşmış ve klasik paranın ötesine geçilmiştir. Bunun ilk örneği bankacılık sektörünün öncülüğünü yaptığı “elektronik para”dır. Elektronik paranın, klasik paradan hukuki anlamda büyük bir farkı yoktur. Elektronik paralar, elektronik ödemede kullanılan, karşılığı konvertibl bir para birimi olarak bankada mevcut olan, kanunen kabul gören paralardır. Bu paralar, fiziki olarak değil, elektronik sinyaller olarak işlem görmektedir. Paranın karşılığı kıymetin elektronik olarak cihazda depolanması ve ödeme aracı olarak internet üzerinden para transferi yapılması temeline dayanmaktadır. İnternet bankacılığı, internet hesapları, bankaların şubesiz bankacılık hizmeti olarak sunduğu hizmetlerin temelini elektronik paralar oluşturmaktadır. Elektronik para çıkarma ve denetme yetkisinin kanuni dayanağı vardır. Merak edenler bu konuyla ilgili ayrıntıları 6493 sayılı Kanunda bulabilirler. Ancak elektronik paraların, hukuksal olarak para olarak kabul edildiği ve  elektronik paralar ile yapılan işlemler hukuk düzenince korunduğu ve ihlallerinde hukuksal yaptırımlara tabi olduğunu söylemek isteriz. Klasik anlamda paradan en çok uzaklaşan ve günümüzde yatırım aracı özelliğini de kazanan dijital değişim aracı olarak “KRİPTO (SANAL) PARALAR” gelmektedir. Kripto paralar, en bilinen Bitcoin olmak üzere, Linden doları, Freicoin, Ripple, Monero gibi çeşitli isimlerle anılmaktadır. Verilerin yazı, rakam veya mesaj ile belirli bir sisteme göre şifrelenmesi, merkezi bir yapı olmaksızın dağıtık istemle modelleme yöntemiyle oluşturulması temeline dayanan kripto paralar ilk kez 2008 yıllarında ortaya çıkmıştır. Kripto para olarak adlandırılan değişim değeri, ne klasik anlamda paradır ne de elektronik paranın karşılığını oluşturmaktadır. Mal ve hizmet değişiminde karşılık gören, hatta borsalarda yer bulan kripto paraların, karşılığında herhangi bir mevcut değer yoktur. Kripto paraları çıkarma, basma yetkisi devlet, banka veya herhangi bir tüzel kişiliğe ait değildir. Kripto para, yetkilendirilmiş bir finansal kurum veya devlet otoritesi tarafından çıkarılmamaktadır. Kripto paralar, gerçek ekonomiye, ticari ilişkilere bağlı olmadığı için, arz ve talep dengesinden etkilenmemektedirler. Kripto paraların itibari değerinin garanti edilmesi söz konusu değildir. Bu paralar, piyasadaki arz ve talepten etkilenmeksizin, kullanıcılar tarafından kabul edilen değişim değerleri üzerinden işlem görmektedir. Cismani bir özelliği de bulunmayan kripto paralar, mevcut hukuki düzenlemeler çerçevesinde para olarak korunmamaktadır). Bu nedenle önemli ticari ve hukuki riskler içermektedir. KRİPTO (SANAL) PARALARIN ÖZELLİKLE BİTCOİN’İN İŞLEYİŞİ HAKKINDA KISACA BİLGİ VERİR MİSİNİZ Kripto paraların, klasik para niteliği ve karşılığı bulunmamakta, kullanıcıları tarafından verilen değer ile değişim işlemlerinde karşılık bulmaktadır. Kripto paralar arasında öne çıkan bitcoin sisteminde, birim para BTC olarak kısaltılan bitcoin olarak adlandırılmaktadır. Bitcoin biriminin yüz milyonda biri “satoshi” olarak adlandırılmaktadır. 21 milyon BTC üst sınırı ile sınırlandırılmış bu sistemin temelinde, blockchain adı verilen şifreli işlemlerden oluşan dağıtık bir veri tabanı bulunmaktadır. Ana yapı olan olarak adlandırılan Blockchainde yapılan tüm işlemler herkese açık ve erişilebilirdir.  Blockchain yapısı içinde yapılan ve onaylanan işlemler sona eklenerek sistem ilerler. Bitcoin sistemi, denetleyen veya yöneten bir üst otoriteye ihtiyaç duymayan, bitcoin transferlerini şifreli işlemlerle güvenli bir şekilde gerçekleştirebilen bir sistemdir. Bitcoin sisteminin içine dahil olmak, bitcoin edinmek ve ödemelerini bitcoin yoluyla yapmak isteyen kişilerin öncelikle bilgisayarlarına veya uyumlu elektronik cihazlarına “bitcoin yazılımını” indirmeleri ve sistemde kendilerine özgülenmiş bir cüzdana sahip olmaları gerekir. Bitcoin edinmek isteyen kişilerin adresinin olması ve bu bitcoinlerin kullanılması için de cüzdandan özel anahtar üretilmesi gerekir. Bitcoinler ancak bu özel anahtarlar aracılığıyla kullanılabilir. Bu özel anahtarın yanı sıra, diğer tüm kullanıcılarla paylaşılan genel bir anahtar bulunmakta ve veri tabanındaki tüm işlemler sisteme dahil tüm kullanıcılar tarafından açık şekilde görülüp kontrol edilebilmektedir. Bitcoinlerin işlendiği ve bulunduğu blockchan istemlerinde, kullanıcı hesapları isimlerden değil, sayı ve numaralardan oluşan adreslerden oluşmaktadır. Bu zincir sistemde yapılan tüm işlemler tüm kullanıcılar tarafından izlenilebildiği için bitcoinlerin gerçek sahiplerinin tespiti oldukça zordur. Başka bir ifade ile işlemler aleni, işlemleri yapan kişiler gizlidir. BİTCOİN EDİNMENİN YÖNTEMLERİ NELERDİR ? Bitcoin edinmenin başlıca iki yöntemi vardır. Birincisi yapılan faaliyet neticesinde, ikincisi ise değiş tokuş, transfer yöntemi ile bitcoin edinmektir. Bitcoinleri üreten kişi, devlet veya yetkilendirilmiş bir kurum veya kuruluş olmadığı için, madenci adı verilen kişilerce ve madencilik adı verilen faaliyet neticesinde, para hareket kayıtlarının zincire eklenmesi sağlanmakta ve para hareketleri denetlenmektedir. Bu sistemde var olan, sisteme ihraç edilen paralar, sistemin işleyiş güvenliğini ve devamlılığını sağlayan madencilere (miners) harcadıkları bilgi işlem gücü oranında dağıtılır. Bitcoin edinmenin ikinci yolu, değiş tokuştur. Bitcoin almak için veya bu değer ile işlem yapmak için sisteme dahil olan kullanıcının, bitcoin protokolünü kabul etmesi gerekmektedir. Bu işlem kullanıcıya ait web adresi üzerinden gerçekleşmektedir. Bitcoin ağına dahil olan kullanıcılar bitcoin adresleri aracılığıyla birbirlerinin Bitcoin adreslerine para transferi gerçekleştirebilirler. Bitcoin transferi yapmak istiyen kullanıcı bunu ağa bildirir ve onay üzerine işlem gerçekleşir. Yapılan transferlere ilişkin bir kayıt tutulmakta ve sistemdeki tüm kullanıcılar tarafından görülebilmektedir. Blockchain sisteminde kayıtlı sınırlı sayıda bitcoinler ya madencilik faaliyeti neticesi olarak ya da bitcoin transferi yöntemi ile bitcoin sahibi olmak isteyen kişilere ulaştırılır. BİTCOİNLERE YÖNELİK BU İLGİNİN NEDENİ NEDİR? Bitcoinler ile gerçek ve/veya sanal mal ve hizmet satın alınabilir. Hızlı bir şekilde bitcoin transferi gerçekleştirebilir. Bitcoinler, uygulamada büyük rağbet görmekte, hatta kripto para borsaları oluşmaktadır.  Kripto para borsaları, dijital platformalar üzerinden bitcoinlerini almak ve/veya satmak isteyen kişileri bir araya getirmektedirler. Bitcoin borsaları olarak paribu.com, btcturk.com, koinim.com gibi siteler oluşturulmuştur. Son zamanlarda bankalar da bitcoin alım satımına aracılık hizmeti vermeye başlamışlardır. Bu ilginin ana nedeni, işlemlerin hızlılığı, bitcoin sahiplerinin kimliklerinin gizli kalabilmesi, bu işlemlerin vergi dışı ve kontrol dışı olmasıdır. KRİPTO (SANAL) PARALARIN KULLANILMASINDAN KAYNAKLANAN HUKUKİ UYUŞMAZLIKLAR VE ÇÖZÜM YOLLARI NELERDİR? Kripto paraların yaygın kullanımına rağmen, hukuksal alanda düzenlemeler yetersiz kalmaktadır. Kripto para transferinin yasa dışı ilişkilerde ödeme aracı olabileceği, terör suçlarının finansmanında ve kara para aklama gibi eylemlerde kullanılabileceği unutulmamalıdır. Bu haklı endişe ile kara para ile mücadele kapsamında, Mali Suçları Araştırma Kurulu  (MASAK), şüpheli işlem bildirim rehberinde, özellikli durumlarda bankalara MASAK’a bildirimde bulunma yükümlülüğü getirmiştir. Özel hukukta özellikle alacak haczi konusunda da kripto paralar hukuk düzenini zorlamaktadır.. Bu değerlerin cismani özelliği olmaması, hızlı transferi ve yetkili kuruluş gibi bir muhatabın bulunmaması bu değerin haczini oldukça güçleştirmektedir. Yine gizlilik ve alenilik özellikleri ile kripto paraların özel bir anahtar ile açılması gerekliliği, bunların haczini uygulamada mümkün kılmamaktadır. Hukukun, ticaret hayatı tarafından kabul edilip mal ve hizmet değişimlerinde karşı değer olarak kabul edilen, bir çeşit borsa fiyatı oluşan kripto (sanal) paralara uzak durmaması, kanun koyucunun bir an önce bu konudaki yasal düzenlemeleri gerçekleştirmesi gerekmektedir. Ancak bu düzenlemeler yapılıncaya kadar mevcut boşluk, hukukun boşluk doldurma yöntemleri ile giderilmelidir. Kripto (sanal) paralardan doğan özel hukuk sorunlarında bu paraların mal varlıksal değer olarak kabulü, özel hukuk sözleşme ilişkilerine uygulanan satım, vekalet sözleşmelerine ilişkin hükümlerin kıyasen uygulanması yoluyla uyuşmazlıkların çözüme kavuşturulması gerekmektedir. Kamu hukukundan kaynaklı özellikle ceza ve vergi hukuku sorunlarında ise, kanunilik, belirlilik ve kıyas yasağı ilkeleri dikkate alındığında ortaya çıkan uyuşmazlıkların giderilmesi için yasal düzenlemelerin yapılması gerekmektedir.