Franchise Ücreti Çeşitleri Royalty ve Giriş Bedeli

“Giriş ücretinin sözleşmede neyin karşılığının olduğunun belirtilmesi gerekmektedir”

Franchise ücreti franchise sözleşmelerinin esaslı unsurlarından biri, hatta olmazsa olmazıdır. Franchise sözleşmelerinde genel olarak franchise veren ve franchise alan, güvene dayalı bir işbirliği içerisinde, ortak amaçlara uygun bir sürüm politikası yürütmek ve başarılı bir ticaret gerçekleştirmek üzere anlaşmaktadırlar. Bunun karşılığında franchise veren, franchise konusunu oluşturan fikri ve sınai hakların kullanılmasını, franchise alan da bu kullanım karşılığında bir ücret ödemeyi kabul etmektedir.

Ücret ödemeleri giriş bedeli ve royalty yani düzenli olarak ödenen imtiyaz bedeli olarak iki çeşit halinde karşımıza çıkabilmektedir. Franchise sözleşmelerinde bu ücretlerden ikisi de bulunabileceği gibi sadece birisi de talep edilebilmektedir. 

Giriş bedeli/ücreti, franchise alanın, sisteme girmek için başlangıçta franchise verene ödediği bedeldir. Bu ücret genelde büyük markaların tüketici nezdinde tanınmış olmaları nedeniyle franchise alandan isim hakkı adı altında talep ettiği, franchise alanın da bu tanınmışlıktan yararlanacağı ve dolayısıyla markanın tanıtılmasında daha az emek ve zaman harcadığı durumlarda karşımıza çıkmaktadır. Henüz pazara girmiş, markası belirli bir başarıya ulaşmış fakat tüketici nezdinde tanınması için daha fazla emek ve zamana ihtiyaç duyulan franchise verenler ise bu giriş ücretini franchise alandan talep etmeyebilmektedirler. Giriş ücreti çoğu zaman taraflar arasındaki sözleşmen herhangi bir nedenle feshedilse bile geri verilmemektedir. Ancak burada mutlaka bu bedelin neyin karşılığı olduğunun sözleşmede belirtilmesi gerekmektedir. Çünkü sözleşmenin olağanüstü feshi halinde bu ücretin kısmen ya da tamamen iade edilmesinin gerekip gerekmediği sorunu buna göre çözülecektir. Şayet ödenen giriş ücretinin, franchise alana ilk anda verilen know-how’ın karşılığı olduğu kabul edilirse, bu durumda sözleşmenin süresinden önce franchise veren tarafından haklı bir sebep olmaksızın feshedilmesi ihtimalinde, kural olarak bu ücretin iadesi gerekmeyecektir. Zira paylaşılan know-how ile ücretin karşılığı olan edim zaten ifa edilmiş olacaktır.  Kural olarak ödenmiş ve ödenecek franchise ücretlerinin, hiçbir koşula bağlı olmaksızın tam olarak kazanıldığı, sözleşmenin mücbir sebeplerle sona ermesi, franchise alanın zamanında işletme yerini işletmeye açmaması, franchise alanın haksız bir şekilde sözleşmeyi sona erdirmesi veya franchise veren tarafından sözleşmenin haklı nedenle feshedilmesi durumunda giriş bedelinin iade edilmeyeceği yönünde bir anlaşma kural olarak geçerlidir. Ancak yine de bu ücretin tam olarak hak edilip edilmediği tartışma konusu olabilecektir. Nitekim Yerel bir mahkeme, franchise alanın giriş bedelinin iadesine yönelik açtığı davada franchise sözleşmesinin ilgili maddesine göre sözleşmenin feshi halinde ödenen bedelin istenemeyeceğinin kararlaştırıldığı gerekçesiyle davayı reddetmiştir. Yargıtay 11. Hukuk Dairesi ise 2016/11915 E., 2018/4999 K., 5.7.2018 tarihli kararında, franchise veren tarafından gerçekleştirilen feshin haklı nedenlere dayanıp dayanmadığı, feshin haklı nedenlere dayanmaması halinde davalı franchise verenin bidayette ödenen giriş bedelini iade etmemekte haklı olup olmadığı ve taraflar arasındaki ek protokol hükümlerinin tartışılmadan karar verilmesi nedeniyle bozmuştur. Dolayısıyla giriş bedelinin ne için talep edildiği, bu bedelin geri verilip verilmeyeceği konusu sözleşmede net bir şekilde açıklanmalıdır. 

Royalty ücreti ise franchise alanın, franchise süresi boyunca işletmenin aylık/haftalık/yıllık satışlarının, genellikle ciro üzerinden, belirli bir oranını marka katılım bedeli olarak franchise verene ödemesidir. Royalty ücretleri işletmenin gelirinin %3’ü ile %12’si arasında değişebilmektedir. Miktar, franchise işinin türü ile ilgilidir. Bu ücret, belirli periyotlarla mail order, nakit, kredi kartı ile veya franchise verenin kuracağı DBS (Doğrudan Borçlanma Sistemi) ile yapılabilmektedir. Sözleşmelerde genellikle, franchise verene ödenmesi gereken bütün royalty ücretleri ve diğer tutarların, vade tarihinden sonra ödenmesi halinde vade tarihinden itibaren her gün için royalty ücretinin belirli bir oranı üzerinden gecikme faizine tabi olacağı kararlaştırılabilmektedir.  

Franchise ücretleri franchising’in gerekli bir parçasıdır. Franchise veren iyi bir iş sistemi sunuyor ve franchise alan da bu iş sistemini iyi takip ticari kazanç elde ediyorsa her iki tarafın da memnun kaldığı bir iş modeli ortaya çıkabilmektedir.