Franchise Sözleşmeleri ve Dövizle Sözleşme Yapma Yasağı: Mevzuat ve Yargı Kararları Çerçevesinde Bir Değerlendirme

Franchise sözleşmeleri, birçok farklı ticari ilişkiyi bünyesinde barındırdığından, dövizle işlem yasağına tabi olup olmadığının belirlenmesi açısından her bir unsurun ayrı ayrı değerlendirilmesi gerekmektedir. 

Türkiye’de 12 Eylül 2018 tarihli 85 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile döviz cinsinden yapılan sözleşmelere sınırlamalar getirilmiştir. Bu düzenleme, özellikle dövizle yapılan kira sözleşmeleri gibi ticari ilişkilerde mali istikrarı sağlamak ve döviz kuru dalgalanmalarının ekonomi üzerindeki etkilerini azaltmak amacıyla yürürlüğe girmiştir. Bu yasağın kapsamı, sözleşme türlerine ve tarafların konumuna göre değişiklik göstermektedir. Franchise sözleşmeleri de bu kapsamda dövizle işlem yasağının uygulanabilirliği açısından önemli bir soru işareti oluşturmaktadır.  

1. Dövizle İşlem Yasağının Mevzuat Çerçevesi 

 85 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi, Türkiye’de yerleşik kişiler arasında yapılan bazı sözleşmelerin döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak yapılmasını yasaklamaktadır. Kararnameye göre, kira, iş, hizmet ve eser sözleşmeleri gibi birçok sözleşme türünde dövizle veya dövize endeksli ödeme yapılması sınırlanmıştır. Ancak, bu genel kuralın bazı istisnaları da bulunmaktadır.  

Örneğin:  

• Türkiye’de yerleşik olmayan kişiler (yabancılar) ile yapılan sözleşmeler bu yasak kapsamına girmemektedir.  
• Yurt dışı ihracat sözleşmeleri ve uluslararası nitelikteki ticari işlemler döviz yasağı kapsamı dışında tutulmuştur. 
• Teknoloji geliştirme bölgelerinde faaliyet gösteren firmalar ve serbest bölgelerde faaliyet gösteren firmalar da bu yasağa tabi değildir. Bu düzenlemelerin özellikle franchise sözleşmeleri üzerindeki etkisi, sözleşmenin niteliği ve tarafların statüsü dikkate alınarak değerlendirilmektedir. 

2. Franchise Sözleşmeleri Döviz Yasağına Tabi mi?  

Franchise sözleşmeleri, ticari hayatın önemli bir parçasını oluşturan ve genellikle bir işletmenin marka, sistem ve knowhow gibi unsurlarını bir franchise alıcısına belirli bir bedel karşılığında devretmesiyle karakterize edilen sözleşmelerdir. Bu sözleşmeler, birçok durumda taraflar arasında düzenli ödemeleri, belirli hizmetlerin sağlanmasını ve ticari malların temin edilmesini içerir. 

 Franchise sözleşmelerinin döviz yasağı kapsamına girip girmediği, sözleşmenin unsurlarına ve tarafların statüsüne göre değişir. Aşağıda bazı temel değerlendirme kriterleri sunulmaktadır:  

a. Tarafların Statüsü  

Eğer franchise veren taraf Türkiye’de yerleşik değilse (örneğin, uluslararası bir franchise zinciri Türkiye’deki bir girişimciye franchise veriyorsa), bu tür sözleşmeler döviz yasağı kapsamı dışında kalmaktadır. Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’ne göre, Türkiye’de yerleşik olmayan kişilerle yapılan sözleşmelerde dövizle ödeme serbesttir.  

b. Sözleşmenin Kapsamı  

Franchise sözleşmeleri, birden fazla ticari ilişkiyi içeren karma sözleşmelerdir. Bunlar arasında: l Kira ilişkisi: Eğer franchise sözleşmesinde bir gayrimenkul kiralanıyorsa, bu durumda kira sözleşmesi 85 sayılı Kararname kapsamında döviz yasağına tabi olabilir. l Hizmet sözleşmesi: Franchise verenin, franchise alanına belirli hizmetler (eğitim, pazarlama desteği, danışmanlık vb.) sunduğu durumlarda hizmet sözleşmesi söz konusu olabilir. Türkiye’de yerleşik kişiler arasında yapılan hizmet sözleşmeleri de genel kural itibarıyla döviz yasağına tabidir. l Mal alım-satımı: Franchise sözleşmesi kapsamında mal tedariki söz konusu ise, bu tür ticari işlemler için döviz yasağı uygulanmayabilir, özellikle mal ihracatı söz konusu olduğunda.  

c. Ödemeler ve Royalty (İsim Hakkı Bedeli)  

Franchise sözleşmelerinde franchise alan taraf, franchise verene genellikle bir isim hakkı bedeli (royalty) öder. Bu ödeme, çoğu zaman dövize endeksli olabilir. Ancak Türkiye’de yerleşik kişilerin kendi aralarında yapacakları royalty ödemeleri de döviz yasağı kapsamına girebilir. Yine burada, franchise verenin Türkiye’de yerleşik olup olmadığı büyük önem taşır. 3. Yargı Kararları ve Uygulama Döviz yasağının uygulamasına ilişkin verilen bazı kararlar da konunun nasıl yorumlandığına ışık tutmaktadır. Örneğin, bazı mahkemeler dövizle yapılan kira sözleşmelerini geçersiz sayarak, taraflar arasında Türk Lirası cinsinden bir ödeme sisteminin kurulması gerektiğine hükmetmiştir.  

Bununla birlikte, franchise sözleşmelerine ilişkin özel bir yargı kararı bulunmamakla birlikte, yargı uygulamaları döviz yasağının geniş yorumlandığını göstermektedir. Mahkemeler, genellikle sözleşme hükümlerini inceleyerek tarafların Türkiye’de yerleşik olup olmadığını, sözleşmenin niteliğini ve işlemin yurtiçi veya yurtdışı boyutunu dikkate alarak kararlar vermektedir.  

Franchise sözleşmeleri, birçok farklı ticari ilişkiyi bünyesinde barındırdığından, dövizle işlem yasağına tabi olup olmadığının belirlenmesi açısından her bir unsurun ayrı ayrı değerlendirilmesi gerekmektedir. Genel olarak, Türkiye’de yerleşik kişiler arasında yapılan franchise sözleşmeleri döviz yasağına tabi olabilir. Ancak, franchise veren tarafın yurt dışında olması, sözleşmenin hizmet ve mal temini boyutları ve uluslararası ticaret unsurları bu yasağın uygulanabilirliğini ortadan kaldırabilir. 

 Sözleşmenin unsurlarının doğru bir şekilde analiz edilmesi ve tarafların statüsünün dikkate alınması, dövizle ödeme yapılıp yapılamayacağı konusundaki belirsizlikleri ortadan kaldırmak açısından hayati önem taşımaktadır. Franchise sözleşmesi taraflarının bu konuda hukuki danışmanlık alarak sözleşmelerini uyumlu hale getirmeleri, ileride doğabilecek hukuki riskleri azaltacaktır