Franchising Sisteminin Blockchain Teknolojisi ve Akıllı Sözleşmeler ile Dönüşümü

Bir önceki makalemizde franchise alanın franchise verenden denkleştirme talep hakkı olduğu ile ilgili sizleri bilgilendirmiştim. Bu makalenin dergide yayınlanmasına müteakip birçok soru aldım. Bu sorulardan bu önemli konunun, franchise alanlar tarafından neredeyse hiç bilinmediğini ve ne yazık ki franchise alanların sözleşmeleri imzalarken haklarını bilmeden kendilerini yükümlülükler altına soktuklarını fark ettim. Bu nedenle bu konuya dergimizin ilerleyen sayılarında tekrar değineceğimi belirtmek isterim. 

Sonbaharın belki de en güzel ayında bu sefer karşınıza yepyeni bir konu ile çıkmak istedim. Aslında bu konuyu yazmak istememdeki sebep özellikle Covid-19 sonrası yeni dünyanın daha hızlı dijitalleşmesi ve franchise sektörünün zorunlu olarak dijital dönüşüme kendisini uyarlamak zorunda kalışı. Neredeyse bugün 7’den 70’e herkes sanal para ve en çok bilinen türü olan bitcoin’i telaffuz etmeye başladı. Ancak hala sanal paraların aslında bir blockchain teknolojisine dayandığını ve aslında bu teknoloji ile çok daha güvenli, hızlı başka birçok işlemi yapabileceğimizi az kişi biliyor. Aslında blockchain ile bitcoin isminin bu kadar yan yana gelmesinde haklılık payı da yok değil. 

Çünkü 2008 yılında varlığını tam olarak bilemediğimiz bugüne kadar da gizemini korumayı başaran Satoshi Nakamoto isimli bir şahıs yazdığı makale ile dünyaya bu teknolojiyi duyurdu. 

Blockchain teknolojisi dağınık veri tabanı kullanması, merkezi bir sunucusunun yani otoritenin olmaması, verileri değiştirilemez bloklara kaydetmesi ve kontrol edilemez üçüncü şahıslar tarafından verilerin doğrulanmasıyla emsalsiz bir nitelik taşıyordu. 

Bu teknolojide bir kere bloğa işlenen veri, uçtan uca şifreleniyor, değiştirilemiyor ve silinemiyordu. Böylece bu yeni teknoloji hayatımıza kısıtlı da olsa girmiş oldu. 

Halbuki 1990’lı yılların ortalarından itibaren hukukçular ve bilgisayar programcıları sözleşmeleri kodlarla eşleştirerek bir nevi “Kod Yasadır” ilkesinden hareketle borçların ifasını protokollere dayandırmaya çalışıyorlardı. Yani sözleşme hükümlerinin kod halini alması ve bir yazılımla otomatikman ifa edilmesi düşüncesi ki - biz buna şuan “akıllı sözleşmeler” (smart contracts) diyoruz.- blockchain teknolojisinin hayata geçmesinden öncesine dayanıyordu. Blockchain teknolojisi dijital alt yapıyı oluşturunca 2014 yılında ETHEREUM isimli blockchain platformu akıllı sözleşmelerin zeminini oluşturdu. Akıllı sözleşmelerin temelinde Ethereum yazılımının ve daha sonra başka yazılımların indirilmesi tarafların kriptografik özel anahtarla sisteme dahil olmaları, kimliklerin atanması ve onaylamaları ile beraber sözleşme iradesinin oluşması yatmaktadır. 

Elbette bu noktada her sözleşmenin niteliği gereği akıllı sözleşmeye uygun olmadığını da peşinen belirtmemiz gerekir. Akıllı sözleşmeler özellikle mal alım satımlarında, gayrimenkul alım satımlarında, uluslararası ticarette yani özellikle malların serbestçe değiş ve tokuşunda büyük imkanlar sağladığı açıktır. İsviçre’de sadece birkaç yılda milyonlarca franklık taşınmaz varlık, blockchain teknolojisi ile yer değiştirmiş ve Kaliforniya’da da yasal zemin bularak hukuk hayatına girmiştir. Akıllı sözleşmelere üçüncü tarafları ki biz buna oracle diyoruz, dahil etmek de mümkündür. Örneğin, dövizin merkez bankasından günlük kur değerinin alınması, emtia veya gıda fiyatlarının borsalardan yine günlük olarak sistemden sözleşmeye çekilmesinde olduğu gibi. Diğer bir husus da nesnelerin internetinin akıllı sözleşmelerin yazılım tabanına entegre edilerek örneğin ayıplı malların kolaylıkla tespit edilmesi ve ayıplı olanların sözleşmenin ifa bedelinden otomatik olarak düşülmesinin sağlayacağı maliyet ve hız avantajıdır. 

Franchise sisteminde ortada bir iş organizasyonu, iş akış planı, muhasebe sistemi, malların, verinin değiş tokuşu yer aldığından dolayı franchising sözleşmesi özellikle akıllı sözleşme tabanına oturtulduğunda taraflara açıklık ve doğrulanabilirlik sağlayacaktır. Zira hangi şubede hangi ürünün saat kaçta, kime satıldığı veya franchising sistemine konu ürünün ana merkezden ne zaman çıktığı, hangi sıcaklıkta teslim edildiği, bu ürünün ne kadar sürede işlendiği ve tüketiciye ulaştırıldığı veriyi oluşturacak veri değişimi şifreli olarak taraflarca izlenebilecektir. Unutulmaması geren bir nokta da akıllı sözleşmelerin geçmişe değil geleceğe dönük olmasıdır. Zira günlük hayatta kağıt üzerinde yaptığımız sözleşmeler geçmişe yönelik olabilir. Dolayısıyla tahrifat mümkündür ve her türlü kağıda bağlı belge suistimale de açıktır. Şayet franchising sözleşmeleri blockchain alt yapısıyla akıllı sözleşmeyle oturtulduğunda veri trafiği değiştirilemez şekilde güvenli hale gelecektir.

Malların teslimi veya ayıplı olup olmaması durumunda taraflar çok net veri sonuçlarıyla franchise sistemini en az maliyetle en mükemmele dönüştürme imkanını sağlayacaktır. Yukarıda belirttiğimiz gibi bunda sensor teknolojisi ve harici veriler yani oracle buna olasılık tanıyacaktır. Akıllı sözleşmelerin otomatik ifaya dönük olmaları ve ödemede en güvenilir sistemi oluşturmalarından dolayı da akreditif gibi yüksek maliyetli bankacılık işlemlerine gerek kalmadan mal teslimi ile paranın değiş tokuşuna imkan vereceği açıktır. 

Türk Borçlar Kanununda tarafların iradesi karşılıklı birbirlerine uygun olduğu anda kurulduğu ve TBK m.26’da da sözleşme serbestisinin varlığı düşünüldüğünde, akıllı sözleşmelerin Türk Hukuku’nda hayata geçmesinde bir engel olmadığı anlaşılacaktır. Bu düzenlemeler ABD’de, İsviçre’de ve Baltık ülkelerinde hayata geçirilmiştir. 

UFRAD gibi franchising sisteminin çatı örgütlerinin de yasa koyucuyu zorlaması gerektiği kanaatindeyiz. Yeni bir çağın sabahında sektörün teknolojinin tüm imkanlarından en üst seviyede yararlanmasının zorunlu ve kaçınılmaz olduğu düşüncesindeyim.