Franchise Verenin Franchise Sözleşmesini Haklı Sebeple Feshi

Franchise Market Türkiye dergisi’nin Nisan 2018‘de yayınlanan üçüncü sayısındaki makalemizde,  Franchise  Sözleşmesinde, özellikle Franchise alan tarafın sözleşmeyi haklı sebeple feshi konusunu işlemiş bulunmaktayız.  Konu bütünlüğünü sağlamak ve içeriğini derinleştirerek ortaya koyabilmek için bu sayıda Franchise veren tarafın sözleşmeyi haklı sebeple feshi konusuna yer vermekteyiz.   Haklı sebeple fesih,sözleşmenin ciddi ve ağır ihlali karşısında, ihlali gerçekleştiren taraf herhangi bir ihbar süresi verilmeksizin, sözleşmenin derhal ve tek taraflı olarak ileriye etkili şekilde sona erdirilmesidir. Sözleşmeyi bu şekil ve şartlarda sona  erdirebilmek  için “Haklı  Sebep” denilen ciddi, ağır ve tahammül edilemez gerekçelerin bulunması gerekmektedir. Belirtmek isteriz ki, franchise sözleşmesi, kendine has özel bir güven ilişkisi gerektirmektedir. Bu nedenle, “haklı sebep” teşkil ettiği düşünülen olayların belirlenmesinde taraflar arasındaki güven, iyi niyet ve dürüstlük unsurları fevkalade belirleyici bir öneme sahiptir.  Franchise sözleşmesinde, taraflar arasındaki yoğun güven ilişkisinin sarsılmasına neden olan olaylar ilişkinin devamını çekilmez hale getireceğinden haklı sebeple fesih imkânı verir. Sözleşmeye her aykırılık haklı sebeple fesih sebebi sayılmaz. Bunun için sözleşmeye aykırılığın taraflar arasındaki güven ilişkisini ortadan kaldıracak şekilde ağır ve önemli olması gerekir.  Bunun için de tarafların sözleşmede birbirlerine karşı belirledikleri yükümlülük ve sorumlulukları belirleyicidir.

Franchise alan tarafın yükümlülüklerini şu şekilde özetlemek mümkündür;

• Franchise bedelini ödeme borcu (Giriş bedeli, sürekli bedel-royalty, reklam katılımı bedeli, diğer ücretler),
• Sürümü destekleme yükümü,
• Franchise verene ait gayri maddi malları kullanma ve koruma yükümü,
• Talimat, standart ve kontrollere uyma yükümü
• Franchise verenin menfaatlerini koruma ve sadakat borcu
• Mal ve hizmetleri belirli kişilerden temin borcu

Franchise alanın, franchise bedelini (giriş bedeli veya royalty bedeli) ödemekten imtina etmesi, ciro veya karın belli bir oranı üzerinden hesaplanan royalty miktarını speküle etmesi, halinde franchise alan bakımından sözleşmenin feshi için haklı sebep teşkil etmektedir. Özellikle royalty bedelini düşürmek için hesap oynamaları yapılması mutlak manada haklı sebeple feshi gerektirecektir. Franchise alanın sürümü destekleme ve arttırma borcu bulunmaktadır. Bunun için satış, pazarlama, reklam gibi konularda franchise veren ile tam bir iş birliği içinde olmalıdır. Aksi halde, ağır ve ciddi olumsuzluklar karşısında bu bir haklı sebep teşkil edebilecektir.  Franchise veren, kendisine ait olan ve uzun bir zamanda geliştirdiği gayri maddi mallarını, yani marka, patent, tasarım, faydalı model, üretim tekniği, standartlarını, know-how bilgilerini görsellerini franchise alanın kullanımına sunmaktadır. Franchise alanın bu gayri maddi hakları kullanması, koruması ve hatta bunlardan  farklı  gayri  maddi  unsurlar  kullanmaması  gerekmektedir.  Zaten  ilişkinin temelinde tarafların bu konuda ortak hareket etmesi gerektiği yatmaktadır. Franchise verenin oluşturduğu cari imaj unsurları, ölçüler, renkler, teknik standartlar ile temizlik ve sağlık standartları, sunum şekilleri gibi birçok şey, merkezi olarak franchise veren tarafından belirlenip franchise alanlara iletilmektedir. Bu talimatlara uyulup uyulmadığı da kontrol edilmektedir. Franchise alanın bu konulardaki ihlali veya uyumsuzluğu, franchise ilişkisine zarar verecektir. Bu nedenle talimat, standart ve kontrollere uymama durumunda, sözleşmenin feshi için haklı sebep ortaya çıkacaktır.  Franchise ilişkisi, en basit anlamıyla bir kader birliği olduğu için, bir franchise sistemine dahil olan franchise alanın menfaatlerini koruma ve sadakat borcu doğal bir sonuçtur. Bu borç içerisinde rekabet etmeme, sır saklama, borçları bizzat ifa, bilgi ve hesap verme borcu gibi borçlar yer almaktadır. Özellikle sır saklama ve rekabet etmeme borçları, fevkalade hassas olup, bu yükümlülüklerin ihlali sözleşmenin feshi için haklı sebep teşkil edecektir. Franchise ilişkisinin merkezi, tekdüze ve standart  unsurlar  taşıması  nedeniyle, belli kalite, nitelik ve standartlardaki malları kullanma yükümlülüğü ile sistemin imajının sağlanması ve korunması amaçlanır. Normal şartlarda franchise alanın belirli kalite ve standartlardaki malları istediği kişiden temin etme hakkı bulunmaktadır. Ancak, franchise sözleşmesinde bu malların dolaylı bir bedel ile franchise verenden veya belirleyeceği üçüncü kişiden alınması da kararlaştırılabilmektedir. Bu konu, rekabet hukuku ile de yakından alakalı olup, 2002/2 sayılı Dikey Anlaşmalara İlişkin Grup Muafiyeti Tebliği m. 3 uyarınca %80 den fazla oranda zorunlu alım yükümlülüğü muafiyet dışında tutulmaktadır.  Bu ihlallerin oluşmasında, kusurun var olup olmaması önemli olmayıp, muhatabın kusuru olmasa da eylemi haklı sebep teşkil edebilecektir. Yukarıdaki açıklamalarımızı özellikle somut olay adaleti çerçevesinde ve her olay ve ihtilafın özelliklerine göre değerlendirmek gerektiği unutulmamalıdır. Haklı sebeple fesih için sözleşmenin belirli süreli ya da belirsiz süreli olmasının bir önemi yoktur. Haklı sebeple fesih için belli bir dönemin veya sürenin beklenmesine de gerek bulunmamaktadır, sözleşme derhal ve ileriye etkili olarak sona erdirilebilir.  Franchise söz- leşmesinde haklı sebeple feshin nasıl yapılacağına dair hükümler yer alabilir. Ancak sözleşmede bu yönde boşluk söz konusu olduğu durumlarda, kanunda düzenlenmiş olan sözleşmelerin haklı sebeple fesih hükümleri kıyasen uygulanabileceği kabul edilmektedir.  Franchise sözleşmesinin feshi ile birlikte, franchise alan, kendisinin kullanımına sunulmuş bulunan ad, marka, lisans, işaret gibi gayri maddi malları kullanmaya son vermekle, sürüm ve faaliyetini durdurmakla ve sözleşmede hüküm varsa bunları iade ile yükümlüdür. Haklı sebeple fesih, franchise verene müspet ya da menfi zararlarını tazmin hakkı tanımaktadır. Bunun içinde royalty kaybı, cari imaj zararları da girmektedir. Franchise sözleşmesi ile sahip olduğu tüm maddi ve gayri maddi hakları, kalite, standart, know-how, sır ve bilgileri franchise alana teslim etmiş olan  franchise  verenin  fesihten sonra bu haklarının korunmasını istemesi gayet haklı bir taleptir. Dolayısıyla, sözleşmenin haklı sebeple feshinden sonra, franshise alan elindeki tüm belge, talimat, bilgi vs. malları franchise verene iade etmek ve bunlara tecavüzden imtina etmesi gerekmektedir. Uygulamada bu aşamada işin tamamen tasfiyesinde, maddi malların mülkiyetinin kime ait olduğu konusunda sorunlar  yaşanmaktadır.  Franchise  sözleşmesinin haklı sebeple feshi her ne kadar derhal gerçekleşse de franchise alana tevdi ve teslim edilmiş olan teknik belge, marka, talimat vs. evrakların iade alınması ve doğması muhtemel zararların en aza indirilmesi için franchise verenin her bir hakkının ilgili olduğu mevzuat uyarınca gerekli ihtiyati tedbirleri de alarak hareket etmesinde fayda vardır. Son olarak, haklı sebeple feshin özelliğinin “Son Çare” olması karşısında, akdi ilişkinin devamını  sağlayacak  şekilde,  sözleşmelerde düzenleyici ve koruyucu hükümlere yer verilmesini, ihlal durumunda sözleşmeyi fesih yerine cezai şart ya da tazminat sorumluluklarının getirilmesini, sürekli edimleri havi bir sözleşme olan franchise sözleşmesinin konu ve amacına daha uygun görmekteyiz.