Eylül ayının bu sıcak günlerinde Franchise Market Türkiye dergisinin okuyucularının yurdumuzun güzel tatil beldelerinde veya yurtdışında yılın yorgunluğunu attığı düşüncesindeyim. Bu nedenle çok yoğun hukuksal kavramlar veya çeşitli yüksek mahkeme kararlarını tartışmak yerine aslında franchising hukukunun ve ilişkisinin temel taşını oluşturan tek bir kavramı bu sayıda siz okuyucularla paylaşmak istiyorum. Dergimizde yayımlanan önceki makalelerimi takip ediyorsanız franchising sisteminin sağlıklı bir ekosistem için ne kadar önemli olduğunun birçok kez altını çizdiğimi rahatlıkla hatırlayacaksınız. Zaten dünya ekonomisinden büyük pay alan ülke ekonomilerinde franchising sisteminin üretimi, işletmeyi ve pazarlamayı desteklediği için çok önemsendiğinden ve bu nedenle franchising sisteminin iyi işleyebilmesi için şeffaf ve denetlenebilir kurallara tabi olduğundan da daha önce bahsettiğimi hatırlayacaksınız. Franchising sisteminin üretim, işletme ve pazarlama sektörlerinin dışında da girişimcilik ekosisteminde önemli bir yere sahip olduğuna ve aynı zamanda fikri mülkiyet haklarının da gelişmesinde kilit bir role sahip olduğuna daha önceki yazılarımızda yine değinmiştik. Ne var ki böylesine ekonomik, fikri mülkiyet ve girişimcilik açısından önemli bir sektörün ne yazık ki yasal bir mevzuata ve etik kurallara sahip olmamasından dolayı ekonomimizin zarar gördüğü düşüncesindeyim.
TMK 2. Maddesi’ne göre herkes haklarını kullanırken ve borçlarını yerine getirirken dürüstlük kurallarına uymak zorundadır
Tanık olduğumuz kadarıyla franchise ekosisteminde henüz rüştünü dahi ispatlamamış, gerçek anlamda üretim işini ve pazarlama sistemini tam olarak kuramamış birçok işletmenin tek taraflı sözleşmelerle bu sektörde yer almak isteyen girişimcilere büyük yatırımlar yaptırıyor ancak bu yatırımların çoğu da gelir getirmiyor. Burada temel eksikliğin, franchise alanların iyi işlediği iddia edilen franchising sistemini, franchise verenin mali tablolarını yeterince incelememesi ve franchise ilişkisinden kaynaklı temel haklarını iyi bilmemesi olduğu düşüncesindeyim. İşte bu noktada gerek toplumsal gerekse ekonomik girişimlerde göz ardı edilen ve dayanağını Türk Medeni Kanunu’nun 2. Maddesinden alan ve tüm sözleşmelerin yapı taşını oluşturan dürüstlük kuralı karşımıza çıkmaktadır. Franchise ilişkisi sürekli borç ilişkisi doğuran karşılıklı eylemlerin fiili ve hukuki bütünlük içinde süreye yayıldığı bir karma sözleşme ilişkisidir. Dolayısıyla franchise ilişkisinin doğasından kaynaklı bir süreklilik zaruri olduğu için franchise alan ve veren arasındaki sözleşmesel ilişki ancak bir çerçeve sözleşme niteliğine haiz olabilir. Bu nedenle de her eylemi ve işlemi bu süreklilik arz eden ticari ilişkide sözleşmeye aktaramayacağımızdan taraflar birbirlerine karşı borçlarını yerine getirirken dürüstlük kuralı çerçevesinde hareket etme borcu altındadırlar. Bu borç da soyut bir hukuki terim olmaktan öte; ilişkinin bütününe bakılarak yorumlanacak somut bir hukuki olgudur. Örneğin; franchise verenin aslında franchise verdiği sistemde mali tablolar nezdinde başarılı yani gelir getirici bir sisteme sahip olmamasına rağmen kendisini gelir getirici bir sisteme sahipmiş gibi göstermesi; franchise verenin asıl edimi olan ürün tedariki, lojistik gibi temel konuları yakın ilişki içinde bulunduğu üçüncü şahıslara taşere etmesi veya franchising alana piyasanın üstünde mal satan üçüncü şahısları sözleşmesel zorunluluk haline getirmesi; franchise alanın taşere ettiği firmalarla komisyon ilişkisine girmesi; mal tedariki avantajının kendisine sağladığı promosyon avantajını sadece kendi çıkarı için kullanması; AVM veya mülk sahipleri ile kurduğu kira ilişkilerinde franchise alanı alt kiracı olarak gösterip franchise alanı tahliye tehlikesi ile karşı karşıya bırakması; kendisine açılan dava ve ihtarnamelerden veya ortaklık durumunun değişkenliğinden franchise alanları bilgilendirmemesi; reklam adı altında franchise alanın cirosuna etki yapmayacak şekilde şeffaf olmayan bir biçimde reklam harcaması yaptığını iddia etmesi vb… Görüldüğü gibi bu örneklerin ortak noktası franchise verenin sözleşmesel olarak ve sistemin kurucusu olmasından kaynaklı franchise alana karşı hâkim gücünü kötüye kullanmasıdır. Ne yazık ki yukarıda verdiğim birçok örnek, davalara ve ihtilaflara konu olmakta ve günün sonunda birçok yatırımcı bırakın para kazanmayı yatırımlarını dahi geri alamamaktadır. TMK 2. Maddesi’ne göre herkes haklarını kullanırken ve borçlarını yerine getirirken dürüstlük kurallarına uymak zorundadır. Bir hakkın açıkça kötüye kullanılmasını hukuk düzeni korumaz. Özellikle 1984 tarihli Yargıtay içtihadı birleştirme kararı çok net ifadelerle dürüstlük kuralını tanımlamıştır. Bu birleştirme kararına göre; “Dürüstlük kuralı bir kimseden dürüst bir insan olarak beklenen davranışı ifade eder, bir davranışın bu nitelikte olup olmadığı, toplumda geçerli ahlak ölçülerine, gelenek ve göreneklerine karşılıklı uygulanagelen teamüllere ve hakları sağlayan ilişkilerin amacına göre tayin edilir.” Görüldüğü gibi tüm mahkemeleri bağlayıcı şekilde karar niteliğine haiz Yargıtay birleştirme kararı; hakları sağlayan ilişkilerin amacına göre diyerek sürekli borç ilişkisi doğuran bir franchising ilişkisinde dürüstlük kuralına uyulup uyulmadığını o sözleşmenin amacı belirler demektedir. Bu nedenle franchising ilişkisinin alan ve veren tarafının her türlü eyleminde dürüstlük kuralına uyması zaruret teşkil etmektedir. Dürüstlük kuralını bertaraf edecek şekilde franchise alanın haklarını kısıtlayıcı nitelikte sözleşmeler yapılsa dahi sözleşmeler hukuk önünde geçerli olmayacaklardır. Ülkemiz sisteminde franchise sistemini denetleyen etik kuruluş ve makamlar henüz oluşturulmadığından hakim durumunda bulunan franchise verenin TMK 2 dürüstlük kuralı ile tezat oluşturan eylemlerinden ötürü şartların oluşması durumunda franchise alan onu öncelikle dürüst davranmaya davet etmeli, ve franchise verenin davete icap etmemesi durumunda ise franchise alanın sözleşmeyi haklı nedenlerle fesih etme hakkına sahip olduğunu bilmesi gerekmektedir. Keyifli bir yaz geçirmeniz dileği ile tüm okuyucularıma selamlarımı iletiyorum.